На 2016 год у краіне былі запланаваныя чарговыя выбары ў ніжнюю палату беларускага парламента — Палату прадстаўнікоў. Асаблівых ілюзій наконт гэтага ніхто ў апазіцыі не меў, але здарыўся цуд: дэпутатамі сталі дзве кандыдаткі з лагеру праціўнікаў Лукашэнкі. Праўда, каб уключыць іх у парламент (як мінімум у выпадку адной із іх), улады сфальсіфікавалі выбары. Навошта яны так зрабілі, у чым быў іх план і якія гэта мела наступствы? Успамінаем.
За доўгія гады свайго кіравання Лукашэнка і яго прыхільнікі ў парламенце выйгралі ўсе выбары — ва ўсялякім выпадку, пра гэта кожны раз заяўляў цалкам падкантрольны палітыку Цэнтрвыбаркам. Насамрэч (калі выключыць першыя прэзідэнцкія выбары 1994 года) вынікі заўсёды фальсіфікаваліся, прадзяржаўныя СМІ хлусілі, а на незалежных кандыдатаў ціснулі. Каб не даць пра гэта забыць, мы расказваем пра кожную выбарчую кампанію эпохі Лукашэнкі ў праекце «Без выбару».
Сітуацыя ў краіне і сустрэча «нармандскай чацвёркі»
За год да гэтага, у кастрычніку 2015-га, у краіне прайшлі чарговыя прэзідэнцкія выбары. Аляксандру Лукашэнку звыкла намалявалі перамогу — 83,5%, яго галоўнай суперніцы Таццяне Караткевіч — 4,4%. Насамрэч жа выбары сфальсіфікавалі. На шэрагу ўчасткаў, дзе праходзіла назіранне, Караткевіч набірала больш за 20%. Згодна з апытаннем незалежных сацыёлагаў (інстытута НІСЭПД), за Лукашэнку прагаласавалі 35,6%, за Караткевіч — 15,7%. Хутчэй за ўсё, калі б не фальсіфікацыя, мусіў прайсці другі тур.
Аднак ніякіх пратэстаў (акрамя невялікай акцыі, у якой узяло ўдзел 100−200 чалавек) не было: памяць пра папярэдні брутальны разгон пасля выбараў-2010 была моцная. Гвалту з боку сілавікоў таксама не здарылася.
Да таго ж у замежнай палітыцы працягвалася пацяпленне ў адносінах з Захадам. Іх пікам стала сустрэча ў Мінску «нармандскай чацвёркі»: каб абмеркаваць сітуацыю ва Украіне (за год да гэтага Расія пачала анексію яе тэрыторыі), у Беларусь у лютым 2015-га прыехалі прэзідэнт Украіны Пётр Парашэнка, прэзідэнт РФ Уладзімір Пуцін, прэзідэнт Францыі Франсуа Аланд і канцлерка Германіі Ангела Меркель. Пазней Лукашэнка скажа, што яго роля ў тую ноч была «прынесці каву і боепрыпасы». Аднак у цэлым сустрэча ў Мінску была яго вялікім замежнапалітычным поспехам.
Якіх-кольвек пагроз беларускія ўлады на гарызонце не бачылі. Гэтыя абставіны дазвалялі спадзявацца, што выбары пройдуць спакойна, а Лукашэнка пойдзе хаця б на мінімальную лібералізацыю ва ўнутранай палітыцы. Тым больш ніжэй апускацца ўжо, здавалася, не было куды: у Палаце прадстаўнікоў, паўнамоцтвы якой заканчваліся ў 2016-м, не было ніводнага прадстаўніка апазіцыі. А з усіх дэпутатаў толькі пяцёра былі прадстаўнікамі палітычных партый — вядома, праўладных.
Усеагульная апатыя і Лукашэнка ў тэлевізары
6 чэрвеня 2016 года стала вядома пра старт электаральнай кампаніі: датай галасавання вызначылі 11 верасня. Ніякіх сур’ёзных адрозненняў ад папярэдніх выбараў ніхто не чакаў. Шэсць чальцоў Цэнтрвыбаркама прызначаліся Аляксандрам Лукашэнкам, яшчэ шэсць — Саветам Рэспублікі, які фармаваўся з яго непасрэдным удзелам і пад яго кантролем. «Гэтая акалічнасць ставіць пад сумнеў незалежнасць выбарчай адміністрацыі, бо на практыцы прыводзіць да дамінавання праўрадавых сіл, якія атрымліваюць вырашальную большасць ва ўсіх выбарчых камісіях», — акуратна пісалі назіральнікі ад АБСЕ. Калі казаць адкрытым тэкстам, то выбары, як і ў ранейшыя гады, праходзілі пад поўным кантролем уладаў.
Апазіцыю да падліку не падпускалі. Незалежныя партыі даслалі 514 заявак на ўключэнне ў выбарчыя камісіі сваіх прадстаўнікоў — зацвердзілі толькі 53 (10,4%). У выніку прыхільнікі апазіцыі склалі менш за 0,1% усіх сябраў гэтых камісій. Затое былі зацверджаныя 96,9% кандыдатаў ад праўладных партый і 94,2% — ад праўладных грамадскіх аб’яднанняў. У цэлым жа большасць участковых выбарчых камісій (УВК) складаліся з супрацоўнікаў з аднаго месца працы, а іх кіраўнікі часцяком станавіліся старшынямі УВК. У дадатак у акруговых выбарчых камісіях (гарадскіх, раённых) большасць кіраўнічых пазіцый займалі прадстаўнікі мясцовых выканкамаў.
11 жніўня, пасля таго як былі зарэгістраваныя ўсе кандыдаты, пачалася самая актыўная фаза кампаніі. Зрэшты, актыўнай яе можна было назваць толькі з вялікай нацяжкай. Як адзначалі назіральнікі, агітацыя праходзіла «ва ўмовах строгага рэгулявання з абмежаваннем асноўных грамадзянскіх свабодаў». Сустрэч з выбаршчыкамі было няшмат, іх наведвальнасць часцей за ўсё аказвалася нізкай. Выключэнне складалі мерапрыемствы, якія арганізоўваліся праўладнай «Белай Руссю», што дазваляе дапусціць, што іх наведванне было добраахвотна-прымусовым. Часцей за ўсё кандыдаты праводзілі невялікія сустрэчы з выбаршчыкамі, вулічныя пікеты, размяшчалі плакаты ў вітрынах крамаў і раскідвалі па дамах агітацыйныя ўлёткі. У апошнія два тыдні перад галасаваннем з’явілася невялікая колькасць рэкламных шчытоў. «Большасць [кандыдатаў] аддала перавагу таму, каб не праводзіць актыўную агітацыю, што ўзмацніла паўсюдную апатыю сярод выбаршчыкаў», — гаворыцца ў справаздачы місіі АБСЕ.
Адной з важных прычын такой атмасферы было даўняе нявер’е, што выбары ў парламент могуць нешта змяніць. У варыянце Канстытуцыі, які Лукашэнка «праціснуў» праз рэферэндум 1996 года, з’явілася наступнае палажэнне: «Законапраекты, вынікам прыняцця якіх можа быць скарачэнне дзяржаўных сродкаў, стварэнне або павелічэнне выдаткаў, могуць уносіцца ў Палату прадстаўнікоў толькі са згоды прэзідэнта альбо на яго даручэнне — урада». Пад гэтую фармулёўку можна было падагнаць любы дакумент, ды і цяжка ўявіць сабе праект закона, пра які можна адназначна сказаць загадзя, што ён не запатрабуе карэктавання дзяржаўных выдаткаў. Гэта стала адной з прычын, чаму з таго часу заканадаўчая ініцыятыва нават нямногіх апазіцыйных дэпутатаў была практычна зведзеная да нуля.
Сваю ролю ў фармаванні абыякавасці ў выбаршчыкаў гралі і дзяржаўныя СМІ, якія звыкла прысвяцілі Лукашэнку і ўрадавым чыноўнікам 82% палітычнага тэлеэфіру ў прайм-тайм. Яшчэ 17% часу даставалася старшыні ЦВК Лідзіі Ярмошынай, а ўсе разам узятыя кандыдаты ў дэпутаты атрымалі 1%. Прычым апошнія згадваліся ў сукупнасці, без адсылкі да канкрэтных асобаў. Тое самае было на дзяржаўным радыё, якое гучала з радыёкропак у многіх дамах.
Незалежныя СМІ, наадварот, давалі падрабязную і разнастайную інфармацыю пра агітацыйныя мерапрыемствы і кандыдатаў. Але магчымасці доступу да аўдыторыі ў іх былі меншыя. Была і іншая прычына, з якой незалежныя СМІ не маглі асвятляць выбары на 100% эфектыўна. Як адзначалі назіральнікі, на такія выданні распаўсюджвалася «крымінальная адказнасць за дыскрэдытацыю, паклёп і абразу, а таксама забарона на заклікі да байкоту выбараў». У гэтых умовах рызыкаваць хацелі і маглі не ўсе. У выніку, паводле ацэнкі назіральнікаў АБСЕ, «перадвыбарчая кампанія была малапрыкметнай. Асвятленне кампаніі ў СМІ не дазволіла выбаршчыкам зрабіць усвядомлены выбар».
Падлік і падтасоўкі
Улады звыкла заганялі выбаршчыкаў на датэрміновае галасаванне. Паводле афіцыйных звестак, яўка падчас яго склала 31% выбаршчык. Аднак яна была значна вышэйшай на ўчастках на дзяржаўных прадпрыемствах і ў студэнцкіх інтэрнатах — якраз там выбаршчыкаў прымушалі галасаваць датэрмінова. Калі назіральнікам удавалася ўбачыць журнал тых, хто прагаласаваў, па колькасці іх подпісаў было відаць, што рэальная яўка значна ніжэйшая, чым у пратаколах УВК (а бывала, што колькасць подпісаў супадала, але многія з іх выглядалі аднолькава). У 17% выпадкаў штодзённыя пратаколы не вывешваліся для ўсеагульнага доступу — такім чынам камісіі ўскладнялі адсочванне рэальнай яўкі і стваралі сабе магчымасць для прыпісак.
Таксама не было належнага кантролю над урнамі для галасавання. На амаль палове ўчасткаў, дзе былі назіральнікі, урна не была змешчаная ў сейф альбо металічную скрыню на час перапынкаў, як гэтага патрабуе закон. Тым больш ніхто з боку не мог адсачыць, што адбываецца з урнай ноччу ў закрытым памяшканні, доступ да якога ёсць у чальцоў УВК. Гэта давала магчымасць для маніпуляцый з бюлетэнямі.
У асноўны дзень галасавання да выбараў было прыкавана больш увагі. Аднак большасць акрэдытаваных назіральнікаў былі прадстаўнікамі праўладных грамадскіх аб’яднанняў, якія часцяком удзельнічалі і ў агітацыі за кандыдатаў ад улады. Незалежным назіральнікам, як правіла, не дазвалялі праглядаць спісы выбаршчыкаў (каб адсачыць яўку) і не выдавалі завераныя копіі пратаколаў (іх потым можна было б выкарыстоўваць для доказу парушэнняў).
Як адзначаецца ў справаздачы АБСЕ, у краіне адсутнічаў адзіны спіс выбаршчыкаў. Гэта стварала магчымасць для «каруселяў» — адны і тыя ж людзі маглі галасаваць некалькі разоў на розных участках. На 18% УВК, дзе былі назіральнікі, пустыя бланкі бюлетэняў не былі змешчаныя ў іх поле зроку — немагчыма было пракантраляваць, ці не выкарыстоўваюцца яны для ўкідаў. На 10% назіраных участкаў прысутнічалі агітацыйныя матэрыялы або вялася агітацыя, што забаронена ў дзень галасавання. Было некалькі выпадкаў прымусу выбаршчыкаў да выбару таго ці іншага кандыдата.
Вялікая колькасць парушэнняў была падчас падліку галасоў — на 24% участкаў, дзе былі назіральнікі, падлік атрымаў негатыўную ацэнку, то-бок быў прызнаны непрымальным. На 27% участкаў назіральнікаў не падпускалі блізка да стала, дзе вёўся падлік, сябры камісій не дэманстравалі бюлетэні і не агучвалі колькасці галасоў за кандыдатаў (як правіла, яны хутка раскладвалі высыпаныя бюлетэні з урны кожны сам сабе ў стосік, моўчкі падлічвалі, колькі ў каго галасоў за кожнага кандыдата, і перадавалі кіраўніку камісіі на паперцы лічбы, якія потым падсумоўваліся. У такіх умовах назіральнікам амаль немагчыма было адсачыць, рэальныя гэта лічбы ці не. — Заўв. рэд.). У 21% выпадкаў агучаныя вынікі не пералічваліся, а сапсаваныя бюлетэні не былі спакаваныя і апячатаныя. Былі адзначаныя прыкметы ўкіду бюлетэняў — у скрынях на ўчастках у асноўны дзень (13% назіранняў), урнах для галасавання дома (8% назіранняў) і урнах для датэрміновага галасавання (8% назіранняў). У 10% выпадкаў подпісы сябраў камісій у выніковых пратаколах былі прастаўленыя загадзя, яшчэ да падліку галасоў.
Міжнародныя назіральнікі ад АБСЕ былі і пры кожнай са 110 акруговых выбарчых камісій, дзе зводзіліся вынікі з участкаў. У 25% выпадкаў гэты працэс атрымаў негатыўную ацэнку: пратаколы перадаваліся з затрымкай, а больш чым палова акруговых камісій наогул перапыніла працэс звядзення вынікаў на ноч да раніцы.
«Заканадаўчыя патрабаванні да падліку, як і іх прымяненне, мелі на ўвазе немагчымасць правядзення сумленнага падліку галасоў», — зрабілі выснову эксперты АБСЕ.
Па выніках галасавання ў выбарчыя камісіі, мясцовыя органы ўлады і суды падалі амаль 1600 скаргаў і апеляцый. Толькі малую частку з іх разгледзелі на адкрытых паседжаннях і яшчэ менш рашэнняў апублікавалі, хоць гэтага патрабаваў закон. Усе запыты назіральнікаў і кандыдатаў на пералік галасоў і прызнанне вынікаў несапраўднымі былі адхіленыя як неправамоцныя альбо з указаннем, што парушэнні нібыта нязначныя і не паўплывалі на вынік галасавання.
Сенсацыя ад апазіцыі
Нядзіўна, што ў цэлым вынікі выбараў аказаліся абсалютна прадказальнымі. Пераможцамі з высокімі паказчыкамі сталі прадстаўнікі ўлады. Напрыклад, Уладзімір Андрэйчанка — спікер Палаты прадстаўнікоў і былы губернатар Віцебшчыны — прайшоў у парламент з вынікам 86,8% (гэта было нават вышэй, чым 83,5% Лукашэнкі на выбарах-2015). На Брэстчыне першая прарэктарка Баранавіцкага ўніверсітэта Таццяна Якубовіч была абвешчаная пераможцай з вынікам 77,6%. На Гомельшчыне начальнік упраўлення аховы здароўя абласнога выканкама Мікалай Васількоў набраў 78,3%. У Гродне камандзіру вайсковай часткі 2044 Аляксандру Маркевічу «забяспечылі» 78%. На Магілёўшчыне памочніку Лукашэнкі Дзмітрыю Гобараву — 82,7%. У Мінскай вобласці ўсіх абышла намесніца міністра сельскай гаспадаркі Людміла Ніжэвіч — 80,3%. І толькі ў традыцыйна пратэсным Мінску былі названыя ніжэйшыя лічбы. Напрыклад, дыпламат Валерый Варанецкі перамог з 40,7%, а спявачка Ірына Дарафеева — з 39,3%.
Цягам трох гадоў — тэрмін працы гэтай Палаты прадстаўнікоў аказаўся рэкордна малым, пра што мы раскажам ужо ў наступным тэксце нашага цыклу — усе яны паслухмяна рэалізоўвалі палітыку ўлады.
Тым не менш тым разам здарылася сенсацыя: упершыню за 12 гадоў (і — на гэты момант — апошні раз) у беларускім парламенце з’явіліся прадстаўнікі апазіцыі. Праўда, усяго двое.
Кім былі гэтыя дэпутаты? У Стаўбцоўскай акрузе перамагла Алена Анісім — навуковая супрацоўніца Інстытута мовазнаўства пры Акадэміі навук і намесніца старшыні Таварыства беларускай мовы. У Кастрычніцкай акрузе Мінска перамогу святкавала Ганна Канапацкая, юрыстка і прадпрымальніца, якая вылучалася ад апазіцыйнай Аб’яднанай грамадзянскай партыі (АГП). Аднак хутка стала зразумела, што падставаў для радасці няшмат.
Прадстаўнікі кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» заявілі, што не працавалі ў акрузе Анісім, затое былі на трох участках у Кастрычніцкай акрузе Мінска, дзе абіралася Канапацкая. Паводле праваабаронцы Вадзіма Лабковіча, на гэтых участках гэтак жа, як і на іншых, фіксавалася завышэнне яўкі па датэрміновым галасаванні, а падлік галасоў «праходзіў класічна». Таму ні пацвердзіць, ні абвергнуць перамогу апазіцыянерак праваабаронцы не змаглі. Пра фальсіфікацыю — на адным з участкаў яўку павялічылі ўдвая, с 25% да 51,6% — пісала «Наша Ніва».
Важны нюанс заключаўся ў тым, што па той самай акрузе, што і Канапацкая, ішла і Таццяна Караткевіч. Нагадаем, што ўсяго за год да гэтага яна вылучалася ў прэзідэнты і дасягнула нядрэнных вынікаў. Таму грамадская кампанія «Гавары праўду», якую яна прадстаўляла, вырашыла абараніць галасы сваёй кандыдаткі і забяспечыла наглядам усе ўчасткі акругі. Паводле іх інфармацыі, за час выбараў 13 назіральнікаў «Гавары праўду» былі пазбаўленыя акрэдытацыі ці выдаленыя з участкаў. Такая ж доля спасцігла і пяцярых давераных асобаў кандыдатаў. Трое назіральнікаў былі вымушаныя скласці паўнамоцтвы з прычыны адміністрацыйнага ціску па месцы навучання або працы.
Тым не менш удалося сабраць поўныя вынікі назірання на 27 участках з 29. Выснова была наступная: яўка на акрузе № 97 была сфабрыкаваная. Паводле інфармацыі назіральнікаў, у галасаванні ўзяло ўдзел усяго 40,6% выбаршчыкаў. Быў зафіксаваны ўкід амаль 12 тысяч бюлетэняў — дзякуючы гэтаму афіцыйную яўку дацягнулі да 59,7%. «Гавары праўду» адзначала, што толькі на трох з 29 выбарчых участкаў быў адкрыты і галосны падлік галасоў. У астатніх выпадках назіральнікі не змаглі кантраляваць працэс. Яны прыйшлі да высновы, што выбары ў Кастрычніцкай акрузе № 97 не адбыліся (на ўчасткі прыйшла менш чым палова выбаршчыкаў), а Канапацкая была не абраная, а прызначаная дэпутаткай.
Як адзначаў тады аналітык Юрый Дракахруст, экс-кандыдатку ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч не пусцілі ў парламент паказальна і баючыся росту яе падтрымкі: «Немаленькі працэнт галасоў, якія набрала летась Караткевіч (паводле звестак незалежных апытанняў — дык і вельмі немаленькі), у выпадку яе трапляння ў парламент рабіў яе патэнцыйна небяспечнай фігурай».
Тады аналітык характарызаваў абедзвюх новаабраных дэпутатак як прадстаўніц апазіцыі — Анісім хоць і не была сяброўкай якой-кольвек партыі, але прадстаўляла незалежную грамадскую арганізацыю, што «нярэдка крытыкуе дзяржаўную палітыку».
«Зразумела, што абедзве яны надвор’я ў палаце не зробяць і нават прынцыпова не зменяць. Але ў парламенце цяперашняга склікання не было і такіх. І папярэдняга склікання — не было. А цяпер будуць. Была аж такой магутнай іх народная падтрымка, што ўлада нічога не магла з гэтым зрабіць, ці адбылося фактычна прызначэнне іх дэпутаткамі — на самай справе важнейшае тое, што яны там аказаліся», — падкрэсліваў Дракахруст.
Як неўзабаве стане ясна, такім чынам улады забілі адразу некалькіх зайцоў: узмацнілі разлад сярод апазіцыйных сіл, прадэманстравалі нібыта «дэмакратызацыю» палітычнай сістэмы (што было дарэчы ў перамовах з заходнімі партнёрамі) і пры гэтым маглі заяўляць: вось такая, маўляў, «рэальная» падтрымка апазіцыі — хапіла толькі на двух дэпутатаў.
«Для замежжа прысутнасць у парламенце нават аднаго прадстаўніка заведамай, бясспрэчнай апазіцыі моцна ўплывае на ацэнкі. Раней назіральнікі АБСЕ, адзначаючы прагрэс правядзення выбараў, казалі пра рэчы ўскосныя і працэдурныя. Цяпер гаворка ідзе пра іншы вынік — было нуль апазіцыянераў, стаў адзін. Ці нават два», — канстатаваў Дракахруст.
Стаўка АГП і спроба пратэстаў
Аб’яднаная грамадзянская партыя, якая вылучала Канапацкую, таксама прызнала выбары-2016 у цэлым несумленнымі. «Улада кантралявала гэты працэс на ўсіх выбарчых акругах. Было б па-дурному заяўляць, што на 109 акругах ўлада кантралявала, а на адным — не», — канстатаваў кіраўнік АГП Анатоль Лябедзька. Аднак партыя вырашыла выкарыстаць атрыманы мандат у парламенце для прасоўвання сваёй праграмы. І атрымала шмат крытыкі ад іншых апазіцыйных сіл — маўляў, пагадзілася на прапанаваную ўладамі гульню і не адмовілася ад несумленнай перамогі.
Паводле Лябедзькі, з Канапацкай была падпісаная спецыяльная дамова з пералікам таго, чаго ад яе як сваёй прадстаўніцы чакае партыя падчас дэпутацтва: «Калі каротка сказаць, там было наступнае. Яна лабіруе тэму свабодных і сумленных выбараў. Другое — праграма „Мільён працоўных месцаў“. Гэта эканамічныя рэформы». Аднак першы пункт Ганна выконваць не стала: «За ўвесь час у яе не было ніводнага выступу, які б закранаў тэму свабодных і сумленных выбараў. У яе не было ніводнага выступу з крытыкай персанальна беларускага кіраўніка і ягонага атачэння. І мы разумеем, што гэта была ўмова з таго боку», — адзначаў Лябедзька.
Канапацкая ўдзельнічала ў працы над змякчэннем 328-га «наркатычнага» артыкула Крымінальнага кодэкса, прапаноўвала папраўкі для змяншэння ролі дзяржавы ў зямельных адносінах, прасоўвала законапраект па ахове бел-чырвона-белага сцяга з унясеннем яго ў спіс гістарычна-культурных каштоўнасцяў (праўда, безвынікова). Але пад канец сваёй кадэнцыі ў 2019-м яна вынесла на разгляд законапраект «Пра гарантыі прэзідэнту Беларусі, які спыніў выкананне сваіх паўнамоцтваў, і яго сям'і» (яго прынялі толькі праз пяць гадоў). Ганна тады запэўнівала, што яна набліжае змену ўлады і такі закон неабходны, каб аўтакрат не баяўся пакінуць уладу і з часам пагадзіўся на дэмакратычны транзіт. Пасля гэтага Канапацкую выключылі з АГП праз «страту даверу». Гэтая ініцыятыва дэпутаткі стала сімвалам яе павароту да ўладнага лагера і пазней прывяла да статусу спарынг-партнёркі Лукашэнкі на выбарах 2020 і 2025 гадоў.
Але вернемся ў 2016-ы. На наступны дзень пасля галасавання, 12 верасня, у Мінску прайшла акцыя апазіцыі з патрабаваннем сумленных выбараў. Да яе пачатку на Кастрычніцкай плошчы сабралася каля 150 удзельнікаў, усяго ж у акцыі ўзяло ўдзел каля 300 чалавек. Актывісты разгарнулі расцяжкі «За новыя выбары» і «Лукашэнка, сыходзь», некаторыя трымалі бел-чырвона-белыя сцягі. На плошчу прынеслі гукаўзмацняльную апаратуру, гучалі песні Brutto і Лявона Вольскага.
Сярод прысутных былі апазіцыйныя палітыкі: Уладзімір Някляеў, Віталь Рымашэўскі і Алесь Лагвінец (усе яны цяпер у эміграцыі), а таксама Павел Севярынец і Зміцер Дашкевіч (цяпер яны за кратамі). Калі чарга выступаць дайшла да лідара прадпрымальніцкага руху Алеся Макаева, да яго падышоў капітан міліцыі і паспрабаваў скласці пратакол за несанкцыянаваны мітынг. Пратэстоўцы паспрабавалі адціснуць міліцыянта ад Макаева, паміж актывістамі і міліцыянтамі ў цывільным нават пачалася бойка, але апошнім удалося вывесці капітана з пратаколам з натоўпу. Тым часам асноўная маса пратэстоўцаў, каля 300 чалавек, пайшла калонай па праспекце Незалежнасці і дайшла да Дома ўрада (пазней Рымашэўскага аштрафавалі за гэтае шэсце). На гэтым пратэсты пасля выбараў 2016 года завяршыліся.
Чытайце таксама
